B, C: Provinciale statenverkiezingen in Nederland

Het zijn de spannendste Statenverkiezingen ooit

DEN HAAG - Het zijn de spannendste provinciale statenverkiezingen ooit. Verkiezingsdeskundigen zijn het erover eens dat het een nek-aan-nek-race wordt tussen de coalitiepartijen en de oppositie. Dat is goed voor de opkomst. Waar het drie verkiezingen onder de 50 procent was, lijkt de opkomst voor het eerst weer daar boven te komen.

Maar er zijn tal van ongewisse factoren die inwerken op het electorale krachtenveld. Wat doet de desolate CDA-kiezer?  Komt de PVV'er naar de stembus? Wat gebeurt er achter de schermen tussen 3 maart en 23 mei, als de Eerste Kamer wordt gekozen? En als de coalitie geen meerderheid haalt,  heeft de VVD dan gefaald?

38 zetels of net niet
Peter Kanne van TNS-NIPO berekent in zijn laatste onderzoek voor de verkiezingen dat VVD, CDA en PVV 47,5 procent krijgen. 'Als je omrekent, dan is dat net 38 zetels, of net niet', aldus Kanne, ter illustratie van de spanning.  Zijn collega Maurice de Hond (Peil.nl) kijkt er iets anders tegenaan. 'Het meest waarschijnlijke is dat het kiele kiele wordt, 37 zetels voor de coalitie en 38 voor de oppositie.'

Alle ogen zijn gericht op het CDA als zwakke broeder in de gedoogcoalitie. De peilingen in Brabant en Limburg zijn desastreus: er wordt in de traditionele CDA-bastions een halvering en nog erger verwacht.  Josse de Voogd, zelfstandig electoraal geograaf en maker van de landkaarten op de voorpagina: 'Dat vrijwel het hele land van groen naar blauw kleurt, komt vooral door het verlies van het CDA, waardoor de VVD als grootste naar voren komt.' De Voogd taxeert dat de liberalen nauwelijks winnen ten opzichte van 2007.

CDA-kiezer waaiert naar alle kanten uit
De CDA-kiezer is de meest getergde en geprangde en waaiert naar alle kanten uit. Er is een ijzeren kern die altijd opkomt. Dat pakt alleen gunstig uit bij een extreem lage opkomst, maar dat zit er vandaag niet in. Volgens Kanne (TNS-NIPO) wijken de sociaal-geëngageerden uit naar de PvdA, degenen die de C missen naar de ChristenUnie. En de rechtse CDA'ers die het niet meer zien zitten? 'Als ze onder de indruk zijn van Rutte en de wat hardere VVD-toon, wijken ze uit naar de liberalen.'

De volgelingen van Geert Wilders hebben de PVV bij vier eerdere verkiezingen groot gemaakt. Maar zijn ze gemotiveerd voor een vijfde keer? Bij de Europese verkiezingen kwamen de PVV'ers onverwacht massaal op. 'Ik weet niet of de PVV'ers serieus genoeg zijn om het kabinet te redden', zegt Josse de Voogd. Er moet nogal een flinke opkomst van PVV-stemmers zijn, rekent Maurice de Hond voor. 'Want het CDA-verlies moet gecompenseerd worden door  PVV en VVD: die moeten er in de Eerste Kamer samen vijftien winnen.'

Spindocters brainstormen
Vanavond na de eerste exit-polls zullen spindoctors brainstormen hoe ze het verlies van hun partij kunnen verkopen als winst of de aandacht afleiden door te wijzen op winst of verlies voor de coalitie. Maar wat is het eerlijkst? Vergelijken met de Kamerverkiezingen van 2010 of met de provinciale statenverkiezingen? 'Deze verkiezingen zijn zo een referendum over het kabinetsbeleid, dat de vergelijking met de Tweede Kamer van vorig jaar het eerlijkst is. De vorige statenverkiezingen dateren toch van 2007', zegt De Voogd.

Wat wel vast staat, is dat vanavond de balans niet wordt opgemaakt.  Er zal de komende twee maanden in alle provincies een schimmig onderhandelingspel plaatsvinden, waarbij het een kwestie is van loven en bieden. Op 23 mei wordt de Eerste Kamer gekozen. Dan worden er achter de schermen deals gesloten ten faveure van de oppositie of de coalitie. De Hond: 'Het kan best zijn dat de VVD tegen de Fryske Natjonale Partij zegt: als jullie een gedeputeerde krijgen, stem je dan in de Eerste Kamer op ons? '

Geen klinkende overwinning
Als zich vanavond aftekent dat de coalitie geen klinkende overwinning haalt, is de vraag te stellen of de VVD te zedig is geweest om minister-president Mark Rutte niet in te zetten in het strijdgewoel. De Hond: 'Het probleem met Rutte is dat hij geen kiezers van links trekt. Ze vinden hem een goeie premier, maar ze verfoeien de indirecte steun aan de PVV. En de premiersbonus incasseer je niet in je eentje aan tafel bij Pauw en Witteman, maar in een rechtstreeks debat met PvdA-aanvoerder Job Cohen.'

www.volkskrant.nl